Δημοσθένης

I

(Αθήνα 384 – Καλαυρία 322 π.Χ.). Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας. Προερχόταν από εύπορη οικογένεια. Έμεινε ορφανός από πατέρα σε ηλικία επτά ετών. Οι καταχρήσεις των κληρονόμων του πατέρα του τον ανάγκασαν σε νεαρή ηλικία να αγωνιστεί δικαστικά και να αποκτήσει σημαντική ρητορική εμπειρία, αρχικά δικανική. Εμφανίστηκε στη δημόσια ζωή της Αθήνας όταν η πόλη βρέθηκε αντιμέτωπη με τις επεκτατικές βλέψεις του Φιλίππου του Μακεδόνα και ενώ ο αθηναϊκός δήμος παρέμενε νωθρός και άβουλος. Ο Δ. αντιμετώπισε σοβαρότατα εμπόδια, γιατί έπρεπε να υπερνικήσει έναν συνασπισμό τoν οποίο αποτελούσαν πνεύματα που θεωρούσαν ξεπερασμένο το καθεστώς της πόλης-κράτους, όπως o Ισοκράτης, καθώς και πράκτορες και υπέρμαχοι του Φιλίππου, όπως ο ρήτορας Αισχίνης. Τα στοιχεία αυτά ενισχύονταν από την παθητική, ατομιστική στάση ενός παρηκμασμένου δήμου. Ο Δ., με τους τέσσερις Φιλιππικούς του λόγους από το 351 έως το 341 π.Χ. και τους τρεις Ολυνθιακούς από το 349 έως το 348, αγωνίστηκε να αφυπνίσει τα πνεύματα και τελικά το κατόρθωσε: το 340 π.Χ. ένωσε σε συμμαχία τους Αθηναίους και τους παλαιούς αντιπάλους τους, Θηβαίους, εναντίον του Φιλίππου. Στη μάχη, όμως, της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) κέρδισε o Φίλιππος, ο οποίος κατέλαβε τη Θήβα. Η Αθήνα υποτάχθηκε, αλλά ψήφισε την απονομή τιμητικού στεφάνου υπέρ του Δ. Με αφορμή την αντιδικία σχετικά με το στεφάνι αυτό, o Δ. εκφώνησε τον Περί Στεφάνου λόγο του, ένα αριστούργημα της αρχαίας ρητορικής τέχνης, όπου εκθέτει τις πολιτικές του ιδέες και υποστηρίζει το ιδεώδες της ελευθερίας, στα πλαίσια της πόλης-κράτους. Περίπου το 324 αναγκάστηκε σε εξορία, επειδή τον ενέπλεξαν σε υπόθεση κατάχρησης χρημάτων που μετέφερε ο ταμίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Άρπαλος. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου συνέπραξε στην επανάσταση της πατρίδας του κατά του Αντίπατρου, αλλά έπειτα από τη συντριβή των αθηναϊκών δυνάμεων κατέφυγε στην Καλαυρία, τον σημερινό Πόρο, όπου, για να αποφύγει τη σύλληψη από τα όργανα των Μακεδόνων, αυτοκτόνησε.

Επειδή η άρθρωσή του είχε σοβαρά προβλήματα, ο Δ. ήταν αναγκασμένος να γράφει με μεγάλη προσοχή τους λόγους του, που χαρακτηρίζονται από την αυστηρή επιχειρηματολογία και την απαράμιλλη ρητορική τεχνική και διαπνέονται από τέτοιο προσωπικό πάθος και λεκτική σφοδρότητα ώστε να θεωρούνται ο θρίαμβος και το τέλος της αθηναϊκής ρητορικής. Η ρητορική του Δ. αποτελούσε από τον 16o έως τον 19o αι. το πρότυπο της ανθρωπιστικής διδασκαλίας και ενέπνευσε τους εκκλησιαστικούς ρήτορες του 17ου αι., τους ρήτορες της Γαλλικής επανάστασης του 1789 και τους πολιτικούς ομιλητές του 19ου αι.

Ο Αθηναίος πολιτικός και ρήτορας Δημοσθένης υπήρξε ένθερμος οπαδός της αντιμακεδονικής παράταξης.

II

Όνομα διαφόρων ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας.

1. Δ. ο Αλεξανδρινός (3ος ή 2ος αι. π.Χ.). Επικός ποιητής. Σώθηκε απόσπασμα έργου του με τον τίτλο Κτίσεις.

2. Οφθαλμίατρος (1ος αι. μ.Χ.). Υπήρξε ένας από τους πιο διάσημους οφθαλμίατρους της αρχαιότητας. Ήταν οπαδός της σχολής του περίφημου ανατόμου Ηρόφιλου και –σύμφωνα με τους Αριστόξενο και Αγλαΐδα– μαθητής του αρχηγού της νεότερης ηροφίλειας σχολής του Αλέξανδρου του Φιλαλήθους. Έγραψε το τρίτομο σύγγραμμα Περί σφυγμών και το έργο Οφθαλμικά, όπου πραγματεύεται τις παθήσεις και τις θεραπείες του ματιού, καθώς και την εγχειρητική ανατομία του. Το έργο του Οφθαλμικός –του οποίου αποσπάσματα σώζονται στα έργα του Γαληνού, του Αέτιου και του Ορειβάσιου– υπήρξε η κυριότερη πηγή για τους μεταγενέστερους οφθαλμολόγους. Το έργο αυτό, που σωζόταν έως τον 14ο αι., χρησιμοποιήθηκε ως πηγή και στα έργα του Σίμωνα του Γενουάτη (13ος αι.).

3. Δ. ο Καισάρειος (3ος αι. μ.Χ.). Στρατηγός. Όταν οι Πέρσες με επικεφαλής τον βασιλιά τους Σαπώρ επιτέθηκαν εναντίον της Καισάρειας, μετά την ήττα και την αιχμαλωσία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Βαλεριανού το 260 μ.Χ., ο Δ. διορίστηκε στρατηγός. Η Καισάρεια κυριεύτηκε με προδοσία, αλλά ο Δ. κατόρθωσε πολεμώντας έφιππος να διασχίσει τους Πέρσες που τον είχαν κυκλώσει και να διαφύγει.